Η ιστορία ενός αγάλματος στο Λονδίνο στη μνήμη των σκυλιών που βασανίστηκαν για το «καλό» της επιστήμης

Του Ιωσήφ Μποτετζάγια*

Στις 11 Νοεμβρίου 1903, στο δικαστήριο Old Bailey του Λονδίνου, ο Stephen Coleridge, γραμματέας της Εθνικής Εταιρίας Κατά της Ζωοτομής (National Anti Vivisection Society), βρισκόταν κατηγορούμενος για συκοφαντική δυσφήμιση. Ενάγων ήταν ο φυσιολόγος και καθηγητής στο πανεπιστήμιο UCL (University College London) Sir William Bayliss, ένα ειδικός στις ορμόνες και τη λειτουργία των εντέρων.

Όπως και άλλοι φυσιολόγοι, ο Bayliss πειραματιζόταν σε ζωντανά σκυλιά τα οποία ανέτεμνε (εξ ου και ο όρος «ζωοτομή» - vivisection), και στις 2 Φεβρουαρίου 1903 χρησιμοποίησε ένα μικρόσωμο ημίαιμο τεριέ κατά τη διάρκεια του μαθήματός του.

Το ζώο είχε εγχειριστεί ήδη το Δεκέμβριο του 1902 για μια συρραφή του παγκρεατικού πόρου. Έτσι, για αρχή, ένας από τους χειρουργούς το άνοιξε για να δει την πρόοδο της επέμβασης, κατόπιν το έραψε πρόχειρα, και το έδωσε στον Bayliss. O Bayliss άνοιξε το λαιμό του σκυλιού και τοποθέτησε ηλεκτρόδια στους αδένες του για να τους ενεργοποιήσει, αλλά παρά τις προσπάθειες μισής ώρας αυτό δεν κατέστη δυνατόν.

Μέσα στο αμφιθέατρο εκείνη την ημέρα βρίσκονταν και δύο γυναίκες φοιτήτριες Ιατρικής, η Lizzy Lind af Hageby και η Leisa Katherine Schartau. Αλλά, δεν ήταν συνηθισμένες φοιτήτριες. Οι δύο παιδικές φίλες ήταν Σουηδέζες σουφραζέτες και πολέμιες των ζωοτομών.

Στη διάρκεια των σπουδών τους παρακολουθήσαν τις διαλέξεις με τα πειράματα σε ζώα, και κρατούσαν ημερολόγιο με τον εύγλωττο τίτλο «Τα Σφαγεία της Επιστήμης». Και για το πείραμα του Bayliss είχαν σημειώσει στο ημερολόγιό τους, «η διάλεξη επρόκειτο να είναι μια επανάληψη ενός πειράματος που απέτυχε».

Μέσα σε μια ατμόσφαιρα ευθυμίας και αστεϊσμών τόσο από τους φοιτητές όσο και από τους καθηγητές, «το σκυλί δείχνει όλα τα σημάδια έντονου πόνου. Καθώς παλεύει, ανασηκώνει ξανά και ξανά το σώμα του από το φορείο [όπου ήταν δεμένο], και προσπαθεί με κόπο να ελευθερωθεί».

Προφανώς, το να χρησιμοποιηθεί ένα ζώο για δεύτερη φορά σε πείραμα και να μην είναι επαρκώς ναρκωμένο ήταν εκ πρώτης όψεως παραβάσεις της σχετικής Αγγλικής νομοθεσίας, και συγκεκριμένα της Πράξης για την Σκληρότητα στα Ζώα του 1876. Αλλά όταν οι δύο σουφραζέτες έδειξαν το ημερολόγιό τους στον Coleridge, αυτός αποφάσισε να μην κινηθεί νομικά για παράβαση της Πράξης αλλά να καταγγείλει τoν Bayliss και τους άλλους επιστήμονες ως βασανιστές ζώων στο ετήσιo συνέδριο της Εταιρίας Κατά της Ζωοτομής, το Μάιο 1903. Ο Bayliss απαίτησε να του ζητήσει ο Coleridge δημόσια συγνώμη, και όταν κάτι τέτοιο δεν συνέβη τον μήνυσε για συκοφαντική δυσφήμιση.

Στη δίκη o Bayliss υποστήριξε ότι στο σκυλί είχε ναρκωθεί κανονικά, και οι τυχόν κινήσεις που παρατήρησαν οι δύο φοιτήτριες ήταν σπασμοί καθώς το συγκεκριμένο σκυλί έπασχε από χορεία, μια ασθένεια που προκαλεί αναίτιες κινήσεις των μυών. Επιπλέον, τέσσερις άλλοι φοιτητές κατέθεσαν ότι το σκυλί τους φάνηκε πλήρως ναρκωμένο.

Τέλος το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε το ίδιο σκυλί για δεύτερη επέμβαση ήταν ασφαλώς παράπτωμα - αλλά έτσι γλύτωσε ένα δεύτερο σκυλί - και σε κάθε περίπτωση η συγκεκριμένη δίκη δεν αφορούσε την επαναληπτική χρήση του ίδιου πειραματόζωου αλλά τις αιτιάσεις περί «βασανισμού». Έτσι, στις 18 Νοεμβρίου 1903, οι ένορκοι έκριναν ομόφωνα ένοχο συκοφαντικής δυσφήμισης τον Coleridge και του επέβαλαν πρόστιμο 2.000 λίρες Αγγλίας (συν 3.000 λίρες τα δικαστικά έξοδα).

Σχέδιο εφημερίδας της εποχής με τους πρωταγωνιστές της πολύκροτης δίκης (1903). Στο εδώλιο του μάρτυρα, ο ανατόμος και καθηγητής Bayliss.

Η ιστορία δεν τελείωσε, όμως, εκεί. Mε το πέρας της δίκης, ξεκίνησε η συλλογή χρημάτων για τη δημιουργία ενός μνημείου για το περιστατικό και τρία χρόνια αργότερα, το 1906, έγιναν τα επίσημα αποκαλυπτήριά του στη περιοχή Battersea του Λονδίνου. H επιλογή του χώρου δεν ήταν τυχαία.

Το Battersea ήταν μια εργατική περιοχή, και πολύ γνωστή για τις ριζοσπαστικές της πεποιθήσεις. Επιπλέον στην περιοχή βρισκόταν από το 1871 και το περίφημο Battersea Dogs Home, το μεγαλύτερο καταφύγιο αδέσποτων σκυλιών της Αγγλίας, ενώ το 1896 η Εταιρία Κατά της Ζωοτομής είχε ιδρύσει εκεί ένα νοσοκομείο στο οποίο όχι μόνο δεν πραγματοποιούταν πειράματα σε ζώα αλλά δεν δεχόταν να προσλάβει γιατρούς που συμμετείχαν ή ενέκριναν τέτοια πειράματα.

Το μνημείο που στήθηκε ήταν μια κρήνη για τους διψασμένους περαστικούς, με μια κατώτερη σκάφη για να πίνουν νερό τα ζώα. Στην κορυφή του στεκόταν το άγαλμα ενός καθιστού σκυλιού, ενώ μια εντοιχισμένη επιγραφή έγραφε: «Στη μνήμη του σκυλιού τεριέ που θανατώθηκε στα εργαστήρια του [Πανεπιστημίου] University College το Φεβρουάριο 1903 αφού υπέμεινε ζωοτομή που διήρκησε πάνω από δύο μήνες και αφού πήγαινε από τον ένα ζωοτόμο στον άλλο μέχρι που το λύτρωσε ο θάνατος. Επίσης στη μνήμη των 232 σκυλιών που ζωοτομήθηκαν στο ίδιο μέρος στη διάρκεια του έτους 1902. Άνδρες και Γυναίκες της Αγγλίας, για πόσο ακόμα θα συμβαίνει αυτό;».

Το μνημείο του Καφέ Σκυλιού, Battersea, Λονδίνο (1906).

Αν και τo μνημείο θεωρήθηκε προκλητικό από την αρχή, οι σοβαρότερες αντιδράσεις ξεκίνησαν μετά από ένα χρόνο περίπου, και στις 10 Δεκεμβρίου 1907 έφτασαν στο αποκορύφωμά τους. Ομάδες φοιτητών ιατρικής επιχείρησαν να κατεδαφίσουν το μνημείο αλλά απωθήθηκαν από τους εργάτες - κατοίκους του Battersea - και το ίδιο συνέβη όταν προσπάθησαν να επιτεθούν στο τοπικό νοσοκομείο της Εταιρίας Κατά της Ζωοτομής. Στην κεντρική πλατεία του Λονδίνου, την Τραφάλγκαρ Σκουέαρ, η κατάσταση ήταν ακόμα πιο έκρυθμη. Χίλιοι φοιτητές ήρθαν αντιμέτωποι με 400 αστυνομικούς και ακολούθησαν συμπλοκές και συλλήψεις.

To άγαλμα άρχισε να φυλάσσεται από δύο αστυνομικούς, σε 24ωρη βάση, αλλά τα πνεύματα δεν ηρέμησαν. Τελικά, η αλλαγή της δημοτικής αρχής στο Battersea σφράγισε και τη μοίρα του μνημείου. Στις 10 Μαρτίου 1910, τέσσερις εργάτες του Δήμου συνοδευόμενοι από 120 αστυνομικούς το αφαίρεσαν από την πλατεία. Ούτε οι διαμαρτυρίες, ούτε η συλλογή υπογραφών, ούτε η προσφυγή στο Ανώτατο Δικαστήριο της Αγγλίας μπόρεσαν να επιτύχουν την επιστροφή του, και εν τέλει το άγαλμα του «καφέ σκυλιού» – όπως ονομάστηκε και όλη η υπόθεση («The Brown Dog affair») – καταστράφηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες.

Διαδήλωση - διαμαρτυρία για την απομάκρυνση του μνημείου του Καφέ Σκυλιού (πλατεία Τραφάλγκαρ, Λονδίνο, Μάρτιος 1910)

Μπορεί το μνημείο στο μικρό σκυλί να καταστράφηκε εν τέλει, αλλά οι αντιδράσεις και η ένταση των επεισοδίων έδειξαν ότι είχε φτάσει μια εποχή όπου τα ιατρικά πειράματα στα σκυλιά (τα άλλα ζώα θα έπρεπε να περιμένουν ακόμα) θα συναντούσαν όλο και μεγαλύτερη αντίσταση:

Ας δεχτούμε προς στιγμή ότι ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τα ζώα για πειράματα ώστε να ανακουφίζει τον ανθρώπινο πόνο και να σώζει ζωές [έγραφε η εφημερίδα Daily News στην ανταπόκρισή της για τη δίκη του «καφέ σκυλιού» το 1906].

Αλλά σίγουρα πρέπει να υπάρχει κάποιο όριο σε αυτό το δικαίωμα. Δεν το έχουμε φτάσει αυτό το όριο σε αυτή εδώ την περίπτωση; Εδώ έχουμε ένα ζώο [το σκυλί] το οποίο λατρεύει και εμπιστεύεται τον άνθρωπο με μια εμπιστοσύνη που ξεπερνά τη λογική. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο σκύλος έχει παραδώσει τον εαυτό του στη δική μας φύλαξη. Αυτή η υπερβάλλουσα πίστη, αυτή η απόλυτη εμπιστοσύνη που λάμπει στα μάτια του σκυλιού, δεν μας επιβάλλει κάποια υποχρέωση;

Αστυνομικοί φυλάσσουν το έρημο σημείο όπου κάποτε στεκόταν το μνημείο του Καφέ Σκυλιού (Battersea, Λονδίνο, 11 Μαρτίου 1910).

*Ο Ιωσήφ Μποτετζάγιας είναι αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, πρόεδρος του Συλλόγου Μέριμνας Απροστάτευτων Ζώων «ΚΙΒΩΤΟΣ Μυτιλήνης» και συνεργάτης του www.zoosos.gr. Tο απόσπασμα αποτελεί μέρος της έρευνας του για το υπό έκδοση βιβλίο του από τις εκδόσεις «Αλεξάνδρεια».

Διαβάστε επίσης:

Τα βασανιστήρια που υπέστη ένα σκυλί πειραματόζωο έγιναν διήγημα που κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Κυαναυγή

Ο Bernard δεν άκουσε τις κραυγές πόνου δεκάδων χιλιάδων σκύλων που βασάνισε με κάθε δυνατό τρόπο